مردمان شمالى مشرق قديم‏

به نام خدا

مقصود از مردمان شمالى مشرق قديم در درجه اوّل مللى هستند كه در آسياى صغير سكنى داشتند. موافق تورية و آثار مصرى نماينده اين مردمان را بايد مردم هيت دانست. بعضى تمام اين مردمان را نژاد (آلارد) «۳» مينامند، زيرا هرودوت اينها را چنين ناميده و (آرارات) را (آلارد) نوشته، ولى بايد درنظر داشت كه هيت‏ها يگانه نماينده اين نژاد نبودند، چه نوشته‏هاى ميخى ميرساند كه مردمانى ديگر نيز از اين نژاد بوده‏اند، مانند مردم (ارثاو) در آسياى صغير، (ميتانّى) در بين النهرين و (خالدها) در مملكت وان (صفحه‏اى كه بعدها ارمنستان ناميده شد). بعض علماء اهالى كيليكيه، سكنه دريائى ليكيه، ليديها، اتروسك‏ها «۴» و طوائف ديگر را مانند

______________________________
(۱)- يعنى مردمانى كه قبل از آمدن ارامنه بارمنستان در آنجا ميزيستند.

(۲)- تورايف- تاريخ مشرق قديم ج ۱ صفحه ۷۲٫

(۳)-Alarode

(۴)- اينها بعد به ايطاليا رفتند.

(توبال)، (موسكو) و (كوّموخ)، كه، در هفتصد و هشتصد سال قبل از ميلاد، در تاريخ مشرق قديم اسمى از آنها در اينجاها ذكر ميشود، نيز از اين نژاد ميدانند. بعضى دورتر رفته بوميهاى يونان، يعنى سكنه يونان را قبل از رفتن يونانيها بدان‏جا، مردم جزائر آن و كليه مردمانى را كه تمدّن بحر الجزائر و ترووا «۱» داشتند، نيز از اين نژاد محسوب ميدارند. قدمت اينها چنانكه حفريات نشان ميدهد با زمان سلسله‏هاى اوّل فراعنه مصر مطابقت ميكند (تقريبا سه هزار سال ق. م).

از هيت‏ها، مردم (ارثاو)، ميتانّى و مملكت وان آثارى بخطوط ميخى بدست آمده، در ميان اين آثار كتيبه‏هاى (خالد) هاى وان بخط آسورى نوشته شده. از هيت‏ها باز آثارى در (تل العامرنه) مصر و بوغاز (گ‏يى) پايتخت قديم هيت‏ها، كه در كاپادوكيه (در مشرق آسياى صغير) واقع بود، كشف شده. آثار آخرى از دفاتر راكد هيت‏ها است. از كليه آثار ميخى علماء سعى كرده‏اند عقيده‏اى راجع بزبان هيت‏ها حاصل كنند، ولى عجالة چيزى كه قبول اكثريت را دارا باشد نگفته‏اند.

بعضى مانند (هم‏مل) تصوّر ميكند كه آثارى از زبان هيت‏ها در زبان گرجى مانده.

(مارّ) عقيده دارد كه اثراتى از اين زبان در زبان ارمنى هم مشاهده ميشود. آثارى هم از هيت‏ها در سوريه و جاهاى ديگر آسياى صغير بدست آمده. اين نوشته‏ها نقوشى است و تصوّر ميكنند كه هيت‏ها قبل از اقتباس خط ميخى باين خط مينوشته‏اند.

علمائى بسيار مانند (كندر) و (پاى‏زو) موطن اصلى هيت‏ها را آسياى صغير و مخصوصا كاپادوكيه ميدانند، در (ايوك) و بوغاز (گ‏يى) معابد و آثار بزرگى از آنها يافته‏اند و در همينجا هم دفتر راكدهيت‏ها بدست آمده. اين دفتر حاوى هزاران سند است و مانند قسمتى از اسناد (تل العامرنه) مصرى ميباشد. از تحقيقات چنين بنظر ميآيد كه موطن هيت‏ها همان آسياى صغير بوده، بعد اقوامى از اينها بطرف جنوب و مشرق منتشر شده‏اند و ميتانّى‏ها قبل از ديگران شروع به مهاجرت كرده در بين النهرين و صفحات ديگر جنوبى برقرار شده‏اند. پس از آنها هيت‏ها (بمعنى اخصّ) حركت كرده‏اند (قرن ۱۵ ق. م)، بعد در قرن يازدهم ميلادى‏

______________________________
(۱)-Troie .

نهضت مردمان ديگر آسياى صغير شروع گرديده و در ميان آنها بعض طوائف آريانى بمعنى اعم يا هند و اروپائى بوده‏اند. اين مهاجرت‏ها طوفانى پديد آورد كه دامنه آن تا مصر كشيد، مملكت بزرگ هيت‏ها را جاروب و بجاى مملكت مذكور دولتهاى كوچكى تشكيل كرد. احوال چنين بود تا اينكه دولت كيليكيه و بعد ليديه در قرن نهم قبل از ميلاد تاسيس شدند. در خاتمه بايد گفت كه، تقريبا هزار سال قبل از ميلاد، در حدود جنوبى آسياى صغير دولتهاى هيتى و آرامى بودند، در مشرق، دولت وان وجود داشت و، وقتيكه دولت مذكوره در سر جهاندارى با آسور در منازعه بود، اين دولت و دول هيتى و آرامى را نهضت مردمان هند و اروپائى (آريانى بمعنى اعمّ) منقرض كرد.

مجله تاریخ