به نام خدا
خطّ مملكت وان
مملكتى كه از اوايل قرن ششم قبل از ميلاد ببعد موسوم به ارمنستان شد قبل از آن موسوم بدولت وان يا آرارات بود. اين مملكت تمدن آسور و بابلى داشت. كنجكاوى راجع به كتيبههائى كه در اينجا كشف ميشد از ۱۸۴۰ ميلادى شروع گرديد. آثارى كه بدست آمده از صدها متجاوز وعده زيادى از اين خطوط در (اوچ كليساى) نخجوان است. خواندن اين خط ميخى در ابتدا خيلى سخت بود، ولى بعد از آنكه نوشته هائى بدو خط وانى و آسورى يافتند كار آسانتر شد. (گويّار) «۱» در ۱۸۸۰، (سيس) «۲» در ۱۸۹۴ بخواندن آن موفق شدند و حالا اين خط را تقريبا ميخوانند. پادشاهان وان در ابتدا بخط ميخى آسورى مينوشتند، بعد خطى براى وان ترتيب دادند كه نيز ميخى است. كتيبه هاى وان غالبا راجع به بناهائى است كه كردهاند، جز سالنامه (آرگيشتى) كه راجع بوقايع است.
خطّ هيتها
مردم وان از حيث تمدن بآسور و بابل نزديك بودند، ولى از حيث نژاد با مردم (هيت) قرابت داشتند، از هيتها اطلاعاتى تا ۱۸۴۰ نبود، ولى حالا معلوم شده كه اينها در حدود ۱۷۰۰ ق. م دولتى نيرومند در آسياى صغير تشكيل كرده بودند و هزار سال اين دولت دوام داشت، تا بالاخره
______________________________
(۱)-Guyard .
(۲)-Sayee .
در قرن هفتم قبل از ميلاد بدست آسورىها منقرض شد. علمائى مانند كندر، سيس، سنين، براى خواندن اين خطّ كار مىكردند، ولى زحمات آنها نتيجه قطعى نداده بود، زيرا در اينجا كتيبهاى كه به دو زبان باشد بدست نيامده و تاريخ اين ملت را هم نميدانند. مهرى از يكى از پادشاهان (هيت) پيدا شده كه بخطّ ميخى بر آن كندهاند، تاركودىمو، بخطّ هيتى هم چيزى نوشته شده، ولى معلوم نيست كه اين نوشته ترجمه خطى باشد «۱». عجالة موادّ خام زياد بدست آمده. در ۱۸۹۰ هيئتى از (اگسفورد) «۲» برياست (رامزى) «۳» به امكنه قديم دولت هيت فرستاده شد و اين هيئت در كاپادوكيه آسياى صغير تحقيقاتى كرده آثار زياد بدست آورد. حجاريهاى برجسته هم از دوره هيتها يافتهاند و معلوم شده كه صنايع اينها تركيبى و خشن بوده. اشياء و آثار زياد از هيتها در موزه برلن است و علماى فرانسوى، آلمانى و غيره بنوبت در اين جاها كار كردهاند.
پايتخت اين دولت در ابتداء در (پتريوم) بود كه اكنون موسوم به بوغاز گيى است و بعد در (كاراكامش) در ساحل فرات (كاركميش تورية).
خطّ فينيقى
اين خطّ را تا ۱۷۳۵ نتوانستند بخوانند در اين سال نوشتهاى بخطّ فينيقى و يونانى در جزيره مالت بدست آمد و خواندن اين خطّ سهل گرديد. بعد علمائى مانند سوينتن انگليسى «۴» و بارتلمى فرانسوى «۵» الفباى زبان را بدست آورده معلوم كردند كه زبان فينيقى كاملا زبان سامى است.
خطّ عربستان جنوبى
تا ۱۸۱۰ علماء اروپائى اطلاعى از اين خطّ نداشتند، در اين سال دكتر (زتسن) سوادهائى از خطوط سبأ كه اهميتى نداشت به اروپا فرستاد، بعد سياح فرانسوى (آرن) سوادى از ۵۶ كتيبه و ۲۰ لوحه در محلهاى جنوب عربستان برداشت و بدينوسيله توانستند با زبان حميرى آشنا شوند. در ۱۸۶۹ عالم سامىشناس فرانسوى (گالوى) لباس اعراب بدوى پوشيده داخل عربستان شد و هفتاد سند بدست
______________________________
(۱)-Trantscription .
(۲)-Oxford .
(۳)-Ramsay .
(۴)-Swinton .
(۵)-Barthelemy .
آورد، ولى از همه اين كشفيات مهمتر نتيجه زحمات گلازر «۱» عالم آثار قديمه است كه از ۱۸۸۲ تا ۱۸۹۴ چهار دفعه به عربستان رفت، هردفعه يك يا دو سال در آنجا بسر برده متنهاى مفصل بدست آورد و كتيبه ها و لوحهاى زياد كشف كرد. راجع بعربستان جنوبى موادّ خام زياد است و اميدوارند كه نتائج مهمى از اين اسناد بدست آرند. در ۱۸۹۰ (بنت) انگليسى يك كتيبه بخط سبأ در آن طرف بحر احمر يعنى در حبشه افريقائى پيدا كرد. بيشتر موادّ در موزهها و كتابخانهها جمع شده.
مجله تاریخ
پیچ اینستاگرام مجله تاریخ
منبع: تاریخ ایران (حسن پیرنیا)
